ناوه‌ڕۆك
ناساندن
جەنگی جیهانیی دووەم (بە ئینگلیزی: Second World War، بە عەرەبی: الحرب العالمية الثانية) کە بە کورتکراوەی (WWII) دەناسرێت، جەنگێکی جیهانی بوو کە لە ساڵی ١٩٣٩ تا ١٩٤٥ بەردەوام بوو. زۆرینەی ڕەهای وڵاتانی جیهانی لەخۆگرتبوو بەتایبەت زلهێزەکان و دوو هاوپەیمانی سەربازی دژ بەیەکیان پێکهێنا: هاوپەیمانان و وڵاتانی تەوەر. لە جەنگێکی گشتیدا کە زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن کەس لە ٣٠ وڵاتی جیاواز بەشدارییان تێدا کرد. فڕۆکەکان ڕۆڵێکی سەرەکییان لە ململانێکاندا گێڕا، ئەمەش بووە هۆی بۆردومانی ستراتیژی ناوەندەکانی دانیشتووان و بەکارهێنانی یەکەمجاری چەکی ئەتۆمی لە جەنگدا. لە ئەنجامی جەنگەکە ٧٠ بۆ ٨٥ ملیۆن کەس کوژران، کە زۆرینەیان خەڵکی مەدەنی بوون. دەیان ملیۆن کەس بەهۆی کۆمەڵکوژی (لەوانەش هۆلۆکۆست) و برسێتی و کۆمەڵکوژی و نەخۆشی گیانیان لەدەستدا. لە دوای شکستی وڵاتانی تەوەر، ئەڵمانیا و ژاپۆن داگیرکران و دادگای تاوانەکانی جەنگ لە دژی سەرکردەکانی ئەڵمانیا و ژاپۆن بەڕێوەچوو.
هۆکارە وردەکانی جەنگی جیهانی دووەم مشتومڕیان لەسەرە، بەڵام هۆکارە سەرەکی بریتی بوون لە جەنگی دووەمی ئیتاڵۆ و ئەسیوپیا، جەنگی ناوخۆی ئیسپانیا، جەنگی دووەمی چین و ژاپۆن، ململانێ سنوورییەکانی سۆڤیەت و ژاپۆن، سەرهەڵدانی فاشیزم لە ئەورووپا و بەرزبوونەوەی گرژییەکانی ئەورووپا لە جەنگی جیهانیی یەکەمەوە. بەگشتی جەنگی جیهانیی دووەم لە ١ی ئەیلوولی ١٩٣٩ دەستی پێکرد، کاتێک ئەڵمانیای نازی لە سەردەمی ئەدۆلف هیتلەردا هێرشی کردە سەر پۆڵەندا. دواتر شانشینی یەکگرتوو و فەرەنسا لە ٣ی ئەیلوولدا شەڕیان دژی ئەڵمانیا ڕاگەیاند. بەپێی پەیمانی مۆلۆتۆڤ-ریبنترۆپ لە ئابی ١٩٣٩، ئەڵمانیا و یەکێتیی سۆڤیەت پۆڵەندایان دابەشکردبوو و "کایەکانی کاریگەری خۆیان" لە سەرانسەری فینلەندا، ئیستۆنیا، لاتڤیا، لیتوانیا و ڕۆمانیادا دیاری کردبوو. لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٣٩ تا سەرەتای ساڵی ١٩٤١، لە زنجیرەیەک هەڵمەت و پەیماننامەدا، ئەڵمانیا بەشێکی زۆری کیشوەری ئەورووپای داگیرکرد و هاوپەیمانی تەوەری لەگەڵ ئیتاڵیا و ژاپۆن پێکهێنا. دوای دەستپێکردنی هەڵمەتەکان لە باکووری ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ئەفریقا، و ڕووخانی فەرەنسا لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٤٠، شەڕەکە بە پلەی یەکەم لە نێوان زلهێزەکانی تەوەری ئەورووپا و ئیمپراتۆریەتی بەریتانیا بەردەوام بوو، لەگەڵ شەڕ لە باڵکان، شەڕی ئاسمانی بەریتانیا و شەڕی زەریای ئەتڵەسی. لە ٢٢ی حوزەیرانی ١٩٤١ ئەڵمانیا سەرکردایەتی زلهێزەکانی تەوەری ئەورووپای کرد بۆ لەشکرکێشییەک دژی یەکێتیی سۆڤیەت و بەرەی ڕۆژهەڵات کە گەورەترین شانۆی وشکانی جەنگ بوو لە مێژوودا.
ژاپۆن کە ئامانجی زاڵبوون بوو بەسەر ئاسیا و زەریای هێمن، تا ساڵی ١٩٣٧ لەگەڵ کۆماری چین لە شەڕدا بوو. لە کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤١ ژاپۆن هێرشی کردە سەر خاکەکانی ئەمریکا و بەریتانیا بە هێرشێکی نزیک لە یەک کاتدا بۆ سەر باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و ناوەڕاستی زەریای هێمن، لەنێویاندا هێرشێک بۆ سەر کەشتییەکانی ئەمریکا لە پێرل هاربەر کە لە ئەنجامدا ئەمریکا شەڕی دژی ژاپۆن ڕاگەیاند. بۆیە زلهێزەکانی تەوەری ئەورووپا بە هاودەنگی شەڕیان لە دژی ئەمریکا ڕاگەیاند. هەر زوو ژاپۆن بەشێکی زۆری ڕۆژاوای زەریای هێمنی گرت، بەڵام پێشڕەوییەکانی لە ساڵی ١٩٤٢دا ڕاگیران دوای ئەوەی لە شەڕی میدوەی دۆڕا؛ دواتر ئەڵمانیا و ئیتاڵیا لە باکووری ئەفریقا و لە ستالینگراد لە یەکێتیی سۆڤیەت شکستیان هێنا. پاشەکشە سەرەکییەکان لە ساڵی ١٩٤٣- لەوانە زنجیرەیەک شکستەکانی ئەڵمانیا لە بەرەی ڕۆژهەڵات، داگیرکارییەکانی هاوپەیمانان بۆ سەر سیسیلیا و وشکانی ئیتاڵیا و هێرشەکانی هاوپەیمانان لە زەریای هێمن- زلهێزەکانی تەوەری لە دەستپێشخەرییەکانیان وەستاند ناچاری کردن لە هەموو بەرەکاندا پاشەکشەی ستراتیژی بکەن. لە ساڵی ١٩٤٤ هاوپەیمانانی ڕۆژاوا هێرشیان كردە سەر فەرەنسا كە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیركرابوو، هاوكات یەكێتیی سۆڤیەت زیانەكانی خاكی خۆی وەرگرتەوە و ڕووی لە ئەڵمانیا و هاوپەیمانەكانی كرد. لە ماوەی ساڵانی ١٩٤٤ و ١٩٤٥دا ژاپۆن لە وشکانی ئاسیا تووشی پێچەوانەبوونەوە بوو، لە کاتێکدا هاوپەیمانان هێزی دەریایی ژاپۆنیان پەكخست و دوورگە سەرەکییەکانی ڕۆژاوای زەریای هێمنیان گرت.
جەنگ لە ئەورووپا بە ئازادکردنی ئەو ناوچانەی کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوون، و لەشکرکێشی بۆ سەر ئەڵمانیا لەلایەن هاوپەیمانەکانی ڕۆژاوا و یەکێتیی سۆڤیەتەوە کۆتایی هات، کە بە کەوتنی بەرلین بە دەست سەربازانی سۆڤیەت و خۆکوشتنی هیتلەر و خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرجی ئەڵمانیا لە ٩ی ئایاری ١٩٤٥دا کۆتایی هات. دوای جاڕنامەی پۆتسدام لەلایەن هاوپەیمانانەوە لە ٢٦ی تەممووزی ١٩٤٥ و ڕەتکردنەوەی ژاپۆن بۆ خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرج، ئەمریکا یەکەم بۆمبی ئەتۆمی فڕێدایە سەر شارەکانی هێرۆشیمای ژاپۆن، لە ٦ی ئاب و ناگاساکی، لە ٩ی ئاب. لە بەرانبەر داگیرکارییەکی نزیک بۆ سەر دوورگەکانی ژاپۆن، ئەگەری بۆردومانی تری ئەتۆمی و چوونە ناوەوەی سۆڤیەت بۆ شەڕی دژی ژاپۆن لە سەروبەندی داگیرکردنی مەنچوریادا، ژاپۆن لە ١٥ی ئابدا نیازی خۆی بۆ خۆبەدەستەوەدان ڕاگەیاند، پاشان بەڵگەنامەی خۆبەدەستەوەدانی لە ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥، سەرکەوتنی تەواوی لە ئاسیا بۆ هاوپەیمانان چەسپاند.
جەنگی جیهانیی دووەم، ڕیزبەندی سیاسی و پێکهاتەی کۆمەڵایەتی گۆی زەوی گۆڕی. نەتەوە یەکگرتووەکان (UN) بۆ پەرەپێدانی هاوکاری نێودەوڵەتی و ڕێگریکردن لە ململانێکانی داهاتوو دامەزرا، زلهێزە سەرکەوتووەکان: چین، فەرەنسا، یەکێتیی سۆڤیەت، بەریتانیا و ئەمریکا بوونە ئەندامی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایشی ئەو ڕێکخراوە. یەکێتیی سۆڤیەت و ئەمریکا وەک زلهێزێکی ڕکابەر سەریان هەڵدا و جەنگی سارد لەنێوانیان دروست بوو کە نزیکەی نیو سەدەی خایاند. لە دوای وێرانکارییەکانی ئەورووپا، کاریگەریی زلهێزەکانی کەم بووەوە و بووە هۆی بێکۆلۆنیزەکردنی ئەفریقا و ئاسیا. زۆربەی ئەو وڵاتانەی کە پیشەسازییەکانیان زیانیان بەرکەوتبوو، بەرەو بوژانەوەی ئابووری و فراوانبوون هەنگاویان نا. یەکگرتنی سیاسی و ئابووری، بە تایبەت لە ئەورووپا، وەک هەوڵێک بۆ پێشگرتن لە دوژمنایەتییەکانی داهاتوو و کۆتاییهێنان بە دوژمنایەتییەکانی پێش جەنگ و دروستکردنی هەستی ناسنامەی هاوبەش دەستی پێکرد.
بابەتی سەرەکی: جەنگی جیهانیی دووەم
کۆشکە پێشکەوتووەکانی وڵاتانی تەوەر (١٩٤٢ - ١٩٤٣)
کۆبوونەوەی وڵاتان بۆ دروستکردنی ڕێکخراوی نوێ، جەنگی ژاپۆن و ئەمریکا، شکانی ئەڵمانیا و ئیتاڵیا لە ئەفریقا
لە ١ی کانوونی دووەمی ١٩٤٢، چوار گەورەی هاوپەیمانان -یەکێتیی سۆڤیەت، چین، بەریتانیا و ئەمریکا- و ٢٢ حکوومەتی بچووکتر یان دوورخراوە لە وڵات، جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکانیان دەرکرد، بەمەش جاڕنامەی ئەتڵەسییان دووپاتکردەوە و ڕێککەوتن لەسەر واژۆنەکردنی جاڕنامەیەکی جیاوازی ئاشتی لەگەڵ زلهێزەکانی تەوەر. لە ماوەی ساڵی ١٩٤٢دا بەرپرسانی هاوپەیمانان مشتومڕیان لەسەر ستراتیژی گەورەی گونجاو کرد کە دەبێت پەیڕەو بکرێت. هەمووان لەسەر ئەوە کۆک بوون کە شکستپێهێنانی ئەڵمانیا ئامانجی سەرەکییە.
ئەمریکییەکان لەگەڵ هێرشێکی ڕاستەوخۆ و بەرفراواندا بوون بۆ سەر ئەڵمانیا لە ڕێگەی فەرەنساوە. هەروەها سۆڤیەتەکان داوای بەرەی دووەمیان دەکرد. لە بەرانبەردا بەریتانییەکان ئاماژەیان بەوە کرد کە پێویستە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان ناوچە پەراوێزییەکان بکەنە ئامانج بۆ ئەوەی هێزی ئەڵمانیا ماندوو بکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی بەهێزکردنی هێزەکانی بەرخۆدان و ئەڵمانیا تووشی هەڵمەتێکی بۆردومانێکی قورس دەبێت. پاشان هێرشێک بۆ سەر ئەڵمانیا بە پلەی یەکەم لەلایەن زرێپۆشی هاوپەیمانانەوە بەبێ بەکارهێنانی سوپای گەورە دەستپێدەکرا. لە کۆتاییدا بەریتانییەکان ئەمریکییەکانیان ڕازی کرد کە نیشتنەوە لە فەرەنسا لە ساڵی ١٩٤٢دا ناتوانرێت ئەنجام بدرێت و لەبری ئەوە پێویستە سەرنجیان لەسەر دەرکردنی وڵاتانی تەوەر بێت لە باکووری ئەفریقا.
لە کۆنفرانسی کازابلانکا لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٣، هاوپەیمانان ئەو بەیاننامانەیان دووپاتکردەوە کە لە جاڕنامەی ١٩٤٢دا دەرکرابوون و داوای خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرجی دوژمنەکانیان کرد. بەریتانی و ئەمریکییەکان ڕێککەوتن لەسەر بەردەوامبوون لە فشارخستنە سەر دەستپێشخەرییەکە لە دەریای ناوەڕاست بە داگیرکردنی سیسیلیا بۆ دەستەبەرکردنی تەواوەتی ڕێگاکانی دابینکردنی دەریای ناوەڕاست. هەرچەندە ئینگلیزەکان بانگەشەیان بۆ ئۆپەراسیۆنی زیاتر لە باڵکان دەکرد بۆ هێنانی تورکیا بۆ ناو جەنگ، بەڵام لە مانگی ئایاری ١٩٤٣دا ئەمریکییەکان پابەندبوونێکی بەریتانییان بەکارهێنا بۆ سنووردارکردنی ئۆپەراسیۆنەکانی هاوپەیمانان لە دەریای ناوەڕاست بۆ داگیرکردنی وشکانی ئیتاڵیا و داگیرکردنی فەرەنسا لە ساڵی ١٩٤٤.
- زەریای هێمن (١٩٤٢ - ١٩٤٣)
تا کۆتایی مانگی نیسانی ١٩٤٢ ژاپۆن و تایلەندی هاوپەیمانەکەی نزیکەی بە تەواوی بۆرما و مالایا و هیندەکانی ڕۆژهەڵاتی هۆڵەندا و سەنگاپوورە و ڕاباولیان داگیرکردبوو و زیانێکی زۆریان بە سەربازانی هاوپەیمانان گەیاند و ژمارەیەکی زۆر دیلیان گرت. سەرەڕای بەرخۆدانی سەرسەختی هێزەکانی فلیپین و ئەمریکا، لە کۆتاییدا کۆمۆنوێڵتی فلیپین لە مانگی ئایاری ١٩٤٢دا دەستی بەسەردا گیرا و حکوومەتەکەی ڕاونرا. لە ١٦ی نیسان لە بۆرما ٧ هەزار سەربازی بەریتانی لە کاتی شەڕی یەنانگیۆنگ لەلایەن یەکەی ٣٣ی ژاپۆنەوە گەمارۆ دران و لەلایەن یەکەی ٣٨ی چینەوە ڕزگارکران. هەروەها هێزەکانی ژاپۆن سەرکەوتنی دەریایییان لە دەریای باشووری چین و دەریای جاوە و زەریای هیندی بەدەستهێنا و بنکەی دەریایی هاوپەیمانانیان لە داروین لە ئوسترالیا بۆردومان کرد. لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٢ تاکە سەرکەوتنی هاوپەیمانان بەرامبەر ژاپۆن سەرکەوتنی چین بوو لە چانگشا. ئەم سەرکەوتنە ئاسانانە بەسەر نەیارە ئامادەنەبووەکانی ئەمریکا و ئەورووپیدا ژاپۆنی بە متمانەیەکی زۆرەوە هێشتەوە، هەروەها زیاد لە پێویست فراوان بوو.
لە سەرەتای مانگی ئایاری ساڵی ١٩٤٢ ژاپۆن دەستی بە ئۆپەراسیۆنەکانی کرد بۆ گرتنی پۆرت مۆرسبی (Port Moresby) بە کۆمەڵێک هێرشی دوورخراوە هێڵەکانی پەیوەندی و دابینکردنی لە نێوان ئەمریکا و ئوسترالیا پچڕاند. لەشکرکێشییە پلان بۆ داڕێژراوەکە کاتێک پووچەڵ بووەوە کە هێزێکی ئەرکی هاوپەیمانان کە سەنتەری دوو کەشتی هەڵگری ئەمریکی بوو، شەڕی هێزە دەریاییەکانی ژاپۆنیان کرد و لە شەڕی دەریای مەرجانیدا یەکسان بوون. پلانی داهاتووی ژاپۆن دەستبەسەرداگرتنی ئەتۆلی میدوەی بوو بۆ ئەوەی هەڵگرە ئەمریکییەکان ڕابکێشێت بۆ شەڕ و لەناویان ببات؛ هەروەها وەک لایەنگرییەک، ژاپۆن هێزی دەنارد بۆ داگیرکردنی دوورگەکانی ئەلیوتی لە ئەلاسکا. لە ناوەڕاستی مانگی ئایاردا ژاپۆن هەڵمەتی ژێجیانگ-جیانگشی لە چین دەستی پێکرد، بە ئامانجی تۆڵەسەندنەوەی ئەو چینییانەی کە لە هەڵمەتی دوولیتلدا یارمەتی فڕۆکەوانە ڕزگاربووەکانی ئەمریکایان دا بە تێکدانی بنکە ئاسمانییەکانی چین و شەڕکردن دژی گرووپەکانی سوپای ٢٣ و ٣٢ی چین.
لە سەرەتای مانگی حوزەیران ژاپۆن ئۆپەراسیۆنەکانی خستە بواری جێبەجێکردنەوە، بەڵام ئەمریکییەکان کە لە کۆتایی مانگی ئایاردا کۆدەکانی دەریایی ژاپۆنیان شکاند، بە تەواوی ئاگاداری پلان و ڕێکخستنی شەڕ بوون و ئەم زانیارییەیان بەکارهێنا بۆ بەدەستهێنانی سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوە لە میدوەی بەسەر ژاپۆنییەکاندا. بەهۆی ئەوەی توانای کردەوەی شەڕانگێزی زۆر کەم بووەوە لە ئەنجامی شەڕی میدوەی، ژاپۆن ئەوەی هەڵبژارد کە سەرنجی لەسەر هەوڵێکی دواکەوتوو بێت بۆ گرتنی پۆرت مۆرسبی بە هەڵمەتێکی وشکانی لە خاکی پاپوا. ئەمریکییەکان پلانی هێرشی دژەهێرشیان دانا بۆ سەر پێگەکانی ژاپۆن لە باشووری دوورگەکانی سۆلۆمۆن، بە پلەی یەکەم گوادالکانال، وەک هەنگاوێکی یەکەم بۆ گرتنی ڕاباول کە بنکەی سەرەکی ژاپۆنە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا.
هەردوو پلانەکە لە مانگی تەممووزدا دەستیان پێکرد، بەڵام تا ناوەڕاستی مانگی ئەیلوول شەڕی گوادالکانال لە پێشینەی ژاپۆنییەکان بوو و فەرمان بە سەربازەکانی نیوگینیا کرا کە لە ناوچەی پۆرت مۆرسبی بکشێنەوە بۆ بەشی باکووری دوورگەکە، لەوێش ڕووبەڕووی سەربازانی ئوسترالیا و ئەمریکا بوونەوە لە شەڕی بونا-گۆنا. هەر زوو گوادالکانال بوو بە خاڵێکی سەرەکی بۆ هەردوو لایەن. تا سەرەتای ساڵی ١٩٤٣ ژاپۆنییەکان لە دوورگەکەدا شکستیان هێنا و سەربازەکانیان کشاندەوە. لە بۆرما هێزەکانی کۆمۆنوێڵس دوو ئۆپەراسیۆنیان ئەنجامدا. یەکەمیان، هێرشێک بوو بۆ ناوچەی ئاراکان لە کۆتایی ساڵی ١٩٤٢، بە شێوەیەکی کارەساتبار بەڕێوەچوو، تا مانگی ئایاری ١٩٤٣ ناچار بوو پاشەکشە بکاتەوە بۆ هیندستان. دووەمیان هێنانەناوەوەی هێزی ناڕێک بوو لە پشت هێڵەکانی پێشەوەی ژاپۆن لە مانگی شوباتدا کە تا کۆتایی مانگی نیسان ئەنجامێکی شپرزەی بەدەستهێنا.
- بەرەی ڕۆژهەڵات (١٩٤٢ - ١٩٤٣)
سەرەڕای زیانێکی بەرچاو، لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٢ ئەڵمانیا و هاوپەیمانەکانی هێرشێکی گەورەی سۆڤیەتیان لە ناوەڕاست و باشووری ڕووسیا ڕاگرت، زۆربەی دەستکەوتە خاکییەکانیان هێشتەوە کە لە ماوەی ساڵی پێشوودا بەدەستیان هێنابوو. لە مانگی ئایاردا ئەڵمانییەکان هێرشەکانی سۆڤیەتیان لە نیمچەدوورگەی کێرچ و لە خارکیڤ شکست پێهێنا. پاشان لە حوزەیرانی ١٩٤٢ هێرشی سەرەکی هاوینەی خۆیان بۆ سەر باشووری ڕووسیا دەستپێکرد، بۆ دەستبەسەرداگرتنی کێڵگە نەوتییەکانی قەفقاز و داگیرکردنی چەمی کوبان، لە هەمان کاتدا پێگەی خۆیان لە ناوچەکانی باکوور و ناوەڕاستی بەرەکەدا پاراست. ئەڵمانییەکان گرووپی سوپای باشووریان کردە دوو گرووپ: گرووپی سوپای "ئەی" پێشڕەوییان کرد بۆ خوارەوەی ڕووباری دۆن و هێرشیان کردە سەر باشووری ڕۆژهەڵات بۆ قەفقاز، لە کاتێکدا گرووپی سوپای "بی" بەرەو ڕووباری ڤۆلگا ڕۆیشتن. سۆڤیەت بڕیاریاندا لە ستالینگراد لەسەر ڤۆلگا نەکشێنەوە.
تا ناوەڕاستی مانگی تشرینی دووەم، ئەڵمانییەکان لە شەڕێکی سەختدا لە شەقامەکاندا خەریک بوو ستالینگراد بگرن. سۆڤیەتەکان دووەم هێرشی دژە هێرشی زستانیان دەستپێکرد، کە بە گەمارۆدانی هێزەکانی ئەڵمانیا لە ستالینگراد و هێرشکردنە سەر کەشتیی رژێڤ لە نزیک مۆسکۆ دەستیپێکرد، هەرچەندە دووەمیان بە شێوەیەکی کارەساتبار شکستی هێنا. تا سەرەتای شوباتی ١٩٤٣، سوپای ئەڵمانیا زیانێکی زۆری بەخۆیەوە بینیبوو؛ سەربازانی ئەڵمانیا لە ستالینگراد شکستیان هێنابوو و هێڵی پێشەوەش پێش هێرشی هاوینە پاڵیان پێدرابوو بۆ دەرەوەی پێگەی خۆیان. لە ناوەڕاستی مانگی شوباتدا، دوای ئەوەی پاڵنەرەکانی سۆڤیەت کەم بووەوە، ئەڵمانییەکان هێرشێکی دیکەیان بۆ سەر خارکیڤ دەستپێکرد و لە هێڵی پێشەوەی خۆیان لە دەوروبەری شاری کورسکی سۆڤیەتدا پێگەیان جێگیر کرد.
- ئەورووپای ڕۆژاوا/ئەتڵەسی و دەریای ناوەڕاست (١٩٤٢-١٩٤٣)
هێزی دەریایی ئەڵمانیا بە بەکارهێنانی بڕیارە خراپەکانی فەرماندەیی دەریایی ئەمریکا، کەشتییەکانی هاوپەیمانانی لە کەنارەکانی ئەتڵەسی ئەمریکا وێران کرد. تا مانگی تشرینی دووەمی ١٩٤١ هێزەکانی کۆمۆنوێڵس هێرشێکی بەرپەرچدانەوەیان بە ناوی ئۆپەراسیۆنی خاچپەرست لە باکووری ئەفریقا دەستپێکردبوو و هەموو ئەو دەستکەوتانەیان وەرگرتەوە کە ئەڵمانییەکان و ئیتاڵییەکان بەدەستیان هێنابوو. لە باکووری ئەفریقا ئەڵمانییەکان لە مانگی یەکدا هێرشێکیان دەستپێکرد و تا سەرەتای مانگی شوبات بەریتانییەکانیان کشاندەوە بۆ پێگەکانیان لە هێڵی غەزالە، دواتر هێوربوونەوەیەکی کاتی لە شەڕدا هات کە ئەڵمانیا بەکاریدەهێنا بۆ ئامادەکاری بۆ هێرشەکانی داهاتوویان.
نیگەرانییەکان کە ژاپۆنییەکان لەوانەیە بنکەکانیان لە ماداگاسکار کە لە ژێر دەستی ڤیچیدا بوو بەکاربهێنن، بووە هۆی ئەوەی بەریتانییەکان لە سەرەتای مانگی ئایاری ١٩٤٢دا دوورگەکە داگیر بکەن. هێرشێکی تەوەر لە لیبیا، هاوپەیمانانی ناچار کرد لە قووڵایی ناوەوەی میسردا پاشەکشە بکەن تا هێزەکانی تەوەر لە ئەلعەلەمین ڕاگیران. لە کیشوەرەکەدا، هێرشەکانی هێزە تایبەتەکانی هاوپەیمانان بۆ سەر ئامانجە ستراتیژییەکان، کە بە هێرشی دیپێ گەیشتە لوتکە، بێتوانایی هاوپەیمانانی ڕۆژاوای نیشان دا لە دەستپێکردنی داگیرکاری بۆ سەر کیشوەری ئەورووپا بەبێ ئامادەکاری و ئامێر و ئاسایشی ئۆپەراسیۆنی باش.
لە ئابی ١٩٤٢ هاوپەیمانان سەرکەوتوو بوون لە بەرپەرچدانەوەی هێرشی دووەم بۆ سەر ئەلعەلەمین و بە تێچووی زۆر توانیان پێداویستییە زۆر پێویستەکان بگەیەننە ماڵتای گەمارۆدراو. چەند مانگێک دواتر هاوپەیمانان دەستیان بە هێرشێکی تایبەت بە خۆیان کرد لە میسر و هێزەکانی تەوەریان لە شوێنی خۆیان دەرکرد و دەستیان بە بەرەوپێشچوون کرد بۆ ڕۆژاوا بەسەر لیبیادا. ئەم هێرشە دوای ماوەیەکی کەم نیشتنەوەی ئینگلیز-ئەمریکی لە باکووری ئەفریقای فەرەنسا بەدوای خۆیدا هێنا، کە لە ئەنجامدا ناوچەکە پەیوەندی بە هاوپەیمانانەوە کرد. هیتلەریش لە وەڵامی ئەمەدا هەستا بە داگیرکردنی ڤیچی فەرەنسا؛ هەرچەندە هێزەکانی ڤیچی بەرەنگاری ئەم پێشێلکارییە نەبوون، بەڵام توانیان کەشتییەکانیان وێران بکەن بۆ ئەوەی ڕێگری بکەن لە گرتنی لەلایەن هێزەکانی ئەڵمانیاوە.
هێزەکانی تەوەر لە ئەفریقا کشانەوە بۆ ناو توونس کە لە مانگی ئایاری ١٩٤٣ لەلایەن هاوپەیمانانەوە ئەوێش داگیرکرا. لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٣دا، بەریتانیا و ئەمریکییەکان هەڵمەتێکی بۆردومانی ستراتیژییان لە دژی ئەڵمانیا دەستپێکرد بە ئامانجی تێکدانی ئابووریی جەنگ و کەمکردنەوەی ڕۆحیەت و ماڵی دانیشتووانی مەدەنی. بۆردومانی ئاگرینی هامبۆرگ لە یەکەم هێرشەکانی ئەم هەڵمەتەدا بوو، کە زیانێکی بەرچاوی بە ژێرخانی ئەم ناوەندە پیشەسازییە گرنگە گەیاند.
